Ręczniki na całym świecie kojarzone są z czystością i higieną. Wielokrotnie korzystamy z nich w domach i hotelach, nie zastanawiając się zbytnio nad tym, skąd się wzięły. Tymczasem historia ręczników kąpielowych liczy sobie sporo ponad dwa tysiące lat. Gdzie się zaczęła i czy w każdym raju korzysta się z ręczników w taki sam sposób?
Krótka historia ręczników kąpielowych z lotu ptaka
Wyniki badań archeologicznych sugerują, że ręczniki wykonane z naturalnego włókna były znane już w starożytności, a każdy szanujący się, średnio-zamożny mieszczanin musiał posiadać przynajmniej dwa przedmioty osobiste – nóż i ręcznik. Znacznie więcej dowodów pochodzi jednak z późniejszego okresu, z XVII wieku. W turecki mieście Bursa produkowano materiałowe ręczniki znane jako peshtamal. Były one wykonane z bawełny albo lnu i stanowiły dosyć długie, ale wąskie fragmenty materiału, zwykle ręcznie zdobione. Wraz z upływem czasu wymiary peshtmal zmieniały się i dzisiaj są znacznie większe niż kiedyś. Korzystano z nich w tureckich łaźniach, ponieważ były lekkie, a jednocześnie mogły zaabsorbować duże ilości wody.
W miarę jak Imperium Osmańskie rosło w siłę, zmieniały się także ręczniki. Tkacze uzupełniali swoją siedzę o arkana znane wcześniej jedynie twórcom dywanów. Dlatego materiały były coraz mocniejsze, ale też bardziej zdobne. Można przypuszczać, że wykonywany na indywidualne zamówienie ręcznik stanowił przejaw statusu i zamożności. W okolicach XVIII w. pojawiły się doskonale znane dzisiaj pętelki, pozwalające na zawieszenie ręcznika na wieszaku. Takie modele określano jako havly lub havlu.
Ręczniki kąpielowe stały się powszechnie dostępne dopiero w XIX wieku, kiedy upowszechnił się handel bawełną, ale także pojawiły się maszyny pozwalające na masową i powtarzalną produkcję tkanin. Wcześniej były to przedmioty dostępne wyłącznie dla osób najbogatszych. Poprzez kupców ręczniki trafiły w praktycznie cały zakątek globu. Jaki jednak był ich początek i czy w każdej kulturze wykorzystuje się je tak samo?
Pierwsze ręczniki na świecie – podróż do starożytnego Egiptu i Rzymu
Podobnie jak w przypadku każdego osiągnięcia cywilizacji, również i u podłoża pierwszych ręczników leżała potrzeba. Tą potrzebą było wykonanie niewielkiego fragmentu materiału, który pozwoli szybko osuszyć ciało i jednocześnie będzie chłonny. Pierwsze ręczniki wytwarzano z tkanego lnu już w starożytnym Egipcie. Były one małe, kwadratowe, a ich brzegi zdobiono hieroglifami. Żyjąc w ciepłym klimacie Egipcjanie doskonale rozumieli potrzebę higieny osobistej, dlatego ręczniki służyły im nie tylko do wysuszenia ciała po kąpieli, ale także codziennych zabiegów pielęgnacyjnych oraz rytualnych ablucji.
Podobnie w starożytnym Rzymie, gdzie termy funkcjonowały doskonale i były traktowane jako miejsce spotkań, ręczniki były wykorzystywane podczas różnych zabiegów, jak masaże oraz osłaniały ciało i chroniły je przed chłodem. Patrycjusze zwykle korzystali z bogato zdobionych tkanin, często obszytych zdobieniami oraz z wyszytym monogramem.
Znaczenie ręczników w kulturach świata obecnie
Przenosząc się do czasów obecnych trzeba stwierdzić, że ręczniki nadal stanowią przejaw twórczości i umiejętności tkackich w wielu krajach Przyjrzyjmy się nieco bliżej kilku przykładom.
We wspomnianej już Turcji ręczniki z lnu i bawełny wykorzystywało się w łaźniach publicznych, tzw. hamam. Nawet dzisiaj ozdobne peshtamale symbolizują najwyższej jakości sztukę tkacką i nie są jedynie obiektem użytkowym.
Z kolei w Japonii wykorzystuje się tzw. tenugui. To niewielki, wielofunkcyjny ręcznik wykonany z lekkiej i miękkiej bawełny stosowany już w XVIII w. naszej ery. Ręczniki Tenugui są używane pod czas aktywności fizycznej, ale także jako opakowania prezentowe. Niemal zawsze są ufarbowane ja jeden kolor i ozdobione symbolami lub scenami z natury lub z życia codziennego. Już samo farbowanie stanowi sztukę nazywaną chusen, gdzie barwy są nakładane z wielką precyzją przy użyciu specjalnych szablonów. W luksusowych restauracjach i hotelach wykorzystuje się oshibori. To niewielki ręcznik nasączony gorącą wodą, który służy m.in. do umycia dłoni przed posiłkiem. Wręczenie gościowi oshibori jest traktowane jako przejaw szacunku.
W Indiach wykorzystuje się tzw. garnacha. Pełnią one funkcję użytkową, ale są uniwersalne. Wykorzystuje się do wycierania ciała, a także osłony przed słońcem lub pyłem podczas przebywania na świeży powietrzu. Są one też traktowane jako ekologiczna alternatywa dla tkanin przygotowywanych z syntetycznych włókien. Każde garnacha powstaje na ręcznym krośnie i jest farbowane zgodnie z lokalną tradycją przy użyciu jaskrawych barwników.
Mieszkańcy krajów anglosaskich używają tzw. tea-towels. Wykonane z lnu lub bawełny mogą być wyhaftowane w pasy lub kratę. Często posiadają też żartobliwe symbole lub obrazy odnoszące się do brytyjskiej kultury. Pozwalają bezpiecznie ująć gorące naczynię lub kubek i ochronić dłonie przed poparzeniami. Tea towels można spotkać w Wielkiej Brytanii, Szkocji, Walii i Północnej Irlandii.
W każdym kraju wykorzystanie tekstyliów wygląda nieco inaczej. Warto poznać lokalne zwyczaje, które przydadzą się podczas zagranicznych podróży.
